بزرگترین زلزلههای تاریخ ایران
تاریخ انتشار: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۷۹۷۹۳۷۹
خبرگزاری میزان- کشور ایران بر اثر تنشهای تکتونیکی ناشی از صفحات اوراسیا و عربستان زمینلرزههای بزرگی را هرساله در شهرهای مختلف کشور تجربه میکند. تاریخ انتشار: 13:32 - 28 ارديبهشت 1399 - کد خبر: ۶۲۱۴۶۶
خبرگزاری میزان - باشگاه خبرنگاران نوشت: کشور ایران در مرز صفحات تکتونیکی اوراسیا و عربستان واقع شده و بهخاطر حرکتِ رو به شمالِ صفحه عربستان تحت فشار قرار دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
برخلاف دیگر سیارات خاکی منظومه شمسی، پوسته زمین یکپارچه نیست، بلکه از تکههای جدا شدهای تشکیل شده که روی گوشته مذاب زمین حرکت میکنند. این صفحات در برخی نقاط از یکدیگر جدا میشوند (مانند جزایر هاوایی در اقیانوس آرام)، در برخی نقاط به هم کوبیده میشوند (مانند رشتهکوه هیمالیا در آسیا) و در برخی نقاط دیگر یکی به زیر دیگری میرود (مانند خط ساحلی کالیفرنیا در آمریکای شمالی). این حرکتها منجر به فعالیتهای زمینشناختی مانند زمینلرزه و آتشفشان در مرزهای صفحات میشود.
ایران و ترکیه که در مرزهای برخورد صفحات اوراسیا و عربستان قرار دارند، زمینلرزههای بزرگی را تجربه میکنند؛ درحالیکه کشورهایی که دور از این مرز هستند، چنین زلزلههایی را تجربه نمیکنند. در این مطلب شدیدترین زلزلههای ایران از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۹ مرور خواهیم کرد.
زلزله کاشمر
۵ خرداد ۱۳۰۲ زلزلهای به بزرگی ۵.۷ ریشتر منطقه کاشمر استان خراسان رضوی را لرزاند، که ۵ روستا در ناحیه پرجمعیت کاج درخت را کاملا ویران کرد و ۲۰ روستای دیگر در این ناحیه آسیب دیدند. این زمین لرزه ۷۷۰ قربانی داشت.
زلزله فارسنیج
ساعت ۵:۱۵ بامداد روز جمعه ۲۲ آذر ۱۳۳۶ خورشیدی، زمینلرزهای به بزرگی Ms=۷.۱ و mb=۶.۵ و عمق کانونی ۳۵ کیلومتر در منطقه فارسینج استان کرمانشاه به وقوع پیوست. یک بازدید میدانی انجام شده در ۱۶ سال پس از این زمینلرزه نشان داد که این زلزله موجب خرابی و خسارات گستردهای در زمینی به مساحت ۲۸۰۰ کیلومترمربع شده و شواهد حاکی از آن است که شدت این زمینلرزه در منطقه رومرکزی بیش از VII+ در مقیاس اصلاحشده مرکالی بوده است. این زمینلرزه در محدوده بسیار وسیعی به خصوص در سمت شمال ناحیه رومرکز احساس شده بود.
زلزله سنگچال
زمینلرزه سنگچال یا زمینلرزه بندپی در تاریخ تیر ۱۳۳۶، ساعت ۰:۴۲:۲۸ به زمان یوتیسی در مازندران رخ داد. ژرفای این زلزله ۳۵ کیلومتر بود. بزرگی آن ۶ ٫ ۶ در مقیاس ریشتر اعلام شده است و شمار کشتگان این زلزله حدود ۱۲۰۰ نفر بوده است.
زلزله بوئین زهرا
حدود ساعت ۱۱ شامگاه ۱۰ شهریور ۱۳۴۱ زمینلرزهای منطقه بوئینزهرای استان قزوین را لرزاند. بزرگی این زمینلرزه ۷ ٫ ۲ ریشتر بود که موجب مرگ حدود ۱۱ هزار نفر شد. در این زمینلرزه بسیاری از آثار و مکانهای قدیمی و تاریخی شهرستان بویین زهرا از جمله قلعهٔ باستانی رودک از بین رفت.
زلزله دشت بیاض
زمینلرزه منطقه دشت بیاض و فردوس استان خراسان جنوبی، دو زمین لرزه بزرگ و جداگانه بودند که اولین زلزله در تاریخ ٩ شهریورماه ١٣۴٧ به بزرگی ۷.۳ ریشتر منطقه دشت بیاض و کاخک و دومی در حدود بیست و یک ساعت بعد یعنی در ۱۰ شهریور ۱۳۴۷، با بزرگی ۶.۴ ریشتر در هفتاد کیلومتری غرب دشت بیاض، شهر فردوس را لرزاندند. بعضی از مجروحان که در زلزله ۹ شهریور دشت بیاض زنده مانده و از دشت بیاض به فردوس منتقل شده بودند، در زلزله ۱۰ شهریور فردوس در بیمارستان کشته شدند.
زلزله طبس/ بزرگترین زمین لرزه تاریخ ایران
زمینلرزه طبس، زمینلرزهای بود به شدت ۷ ٫ ۸ ریشتر که در ساعت ۱۹:۳۶ روز ۲۵ شهریور سال ۱۳۵۷، شهر طبس و روستاهای مجاور آن را ویران کرد. این زمین لرزه قدرتمندترین زلزلهای است که تا به حال در تاریخ ایران ثبت شده است. کشتههای این زلزله را بین ۱۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ نفر اعلام کردهاند؛ و این در حالی است که به علت شدت تخریب ساختمانها و شدت بالای زلزله بسیاری از اجساد هرگز پیدا نشدند.
زلزله رود بار
زمینلرزه رودبار و منجیل در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد در پنجشنبه ۳۱ خردادماه ۱۳۶۹ در نزدیکی شهر رودبار و روستاهای تابعه در استان گیلان و شمال شرق استان زنجان به وقوع پیوست و تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز زمینلرزه موجب خسارات جانی و مالی فراوان شد. ارتعاشات حاصل از امواج این زمین لرزه در استانهای زنجان به خصوص شهرستان طارم، گیلان و در بخشهایی از استانهای آذربایجان شرقی، تهران، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان، قزوین (الموت غربی) و کردستان به مدت حدود ۶۰ ثانیه احساس شد و باعث وحشت عمومی شد. اما خسارات جانی و مالی به همراه نداشت. این زمینلرزه در یک منطقه پرتراکم از نظر جمعیت اتفاق افتاد، بهطوریکه علاوه بر روستاهای موجود در منطقه چندین شهر مهم کشور نیز تحت تأثیر آن قرار گرفتند. کانون زلزله در عمق ۱۹ کیلومتری زمین اعلام شد هرچند که به دلیل نبود تجهیزات کافی در آن زمان امکان خطا در تخمین عمق زمین لرزه وجود داشته است، همانطور که در اعلام کانون زمین لرزه مرتکب خطا شده و کانون آن را رشت و دیلمان اعلام کردند. در این زمین لرزه علاوه بر حدود ۳۷۰۰۰ نفر که جان خود را از دست دادند، بیش از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب شده و خسارات عمدهای به تأسیسات و اماکن عمومی در استان گیلان که متأثر از این زمینلرزه بودند، وارد آمد و حدود ۵۰۰ هزار تن از ساکنان نیز بیخانمان شدند.
زلزله قائنات
زمینلرزه قائن یا اَردِکول زمینلرزهای مهیب بود که در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۶ در ساعت ۱۲:۲۷ استان خراسان در شرق ایران را لرزاند. بزرگی این زمینلرزه که شدیدترین زمینلرزه منطقه از سال ۱۳۵۸ تا آن زمان بود، ۷ ٫ ۳ اندازهگیری شد و مرکز آن در روستای اردکول در ۲۷۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار داشت. بر اثر این زمینلرزه منطقه بیرجند- قائن ویران شد. این زمین لرزه یک هزار و ۵۶۷ نفر کشته، بیش از دو هزار و ۳۰۰ نفر مجروح داشت و ۵۰ هزار نفر را آواره کرد. همچنین ۱۵ هزار واحد مسکونی تخریب شده یا آسیب دید.
زلزله بوئین زهرا
۱ تیر ۱۳۸۱ در منطقه شمالغربی مشکوک – بحث ایران که روی گسل بزرگی قرار گرفته بود، زمین لرزهای رخ داد. رومرکز این زمین لرزه در نزدیکی شهرستان بوئینزهرا و چنگوره در جنوب استان قزوین بود که بزرگی ریشتر این زمینلرزه ۶ ٫ ۵ و بزرگای گشتاوری آن ۶ ٫ ۳ اندازهگیری شده است. در زمینلرزه بوئینزهرا دستکم ۲۶۱ نفر کشته و ۱۵۰۰ تن زخمی شدند.
زلزله منطقه بم/ سومین زمین لرزه پر تلفات تاریخ ایران
زلزله بم، زمینلرزهای بود با بزرگی ۶ ٫ ۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. زمین لرزه بم با حدود ۵۰ هزار کشته سومین زمین لرزه پر تلفات تاریخ ایران بعد از زلزله اردبیل و دامغان است.
زلزله مازندران
ساعت ۵:۸:۴۶ بعدازظهر روز جمعه ۱۳۸۳/۳/۸ زمینلرزهای به بزرگی ۶.۳ ریشتر ناحیه گستردهای از استانهای شمالی ایران را لرزاند. ناحیهای که بیش از همه مورد تاثیر زمینلرزه قرار گرفت از شمال به دریای خزر، از غرب به جاده هراز، از جنوب به تهران و از شرق به طالقان محدود میشد. زمین لرزه در تهران خساراتی در پی نداشت، اما باعث وحشت بسیاری از شهروندان شد.
زلزله باختر زرند
۴ اسفند ۱۳۸۳ در ساعت ۲:۲۵:۲۲ استان کرمان شهرستان زرند زمین لرزهای رخ داد که بزرگی آن ۶ ٫ ۴ در مقیاس Mw اعلام شده است. برآوردها نشان میدهد که نزدیک به ۸۰۰۰ ساختمان در زمینلرزه آسیب دیده یا خراب شد. همچنین در اثر وقوع این زمین لرزه ۹۱۲ نفر جان باخته و ۱۴۱۱ نفر مصدوم شدند.
زلزله باختر قشم
۶ آذر ۱۳۸۴ , ساعت ۱۰:۲۲:۱۹ در منطقه قشم زلزلهای با شدت ۶ ریشتر رخ داد. این زمینلرزه ۸۰ درصد ساختمانها را در زیرنگ خراب کرد و ۷ روستا در قشم آسیب دید. این زمین لرزه جان ۱۳ نفر را گرفت و ۱۰۰ نفر نیز مصدوم شدند.
زلزله باختر بروجرد
۱۱ فروردین ۱۳۸۵، ساعت ۱:۱۷:۰۰ زلزلهای به بزرگی ۶.۱ ریشتر شهرستانهای بروجرد و دورود در شرق استان لرستان را تکان داد که مخربترین زمین لرزه این سال در این کشور بود. این زمین لرزه با دو پیشلرزه و بیش از دویست پسلرزه همراه بود که باعث کشته شدن ۶۳ نفر و زخمی شدن بیش از ۱ ٬ ۴۵۰ نفر از مردم ناحیه بروجرد و دورود شد. برآورد دیگری شمار کشتگان زلزله را حدود ۷۰ نفر و تعداد زخمیان را ۱۳۰۰ نفر دانسته است. علاوه بر آن ۴۰ روستا در این زمینلرزه ویران شد.
زلزله قشم
۲۰ شهریور ۱۳۸۷ در ساعت ۱۵:۳۰ در شهرستان قشم در جنوب استان هرمزگان زمین لرزهای به بزرگی ۶.۱ ریشتر رخ داد. این زمینلرزه ۶ کشته و ۴۶ زخمی بر جای گذاشت. گفته میشود این زمینلرزه ۵ پسلرزه بیشتر از ۴ ریشتر داشت.
زلزله فهرج/ ویرانی ۲۰ روستا در کرمان
زمینلرزه فهرج یا زمینلرزه حسینآباد در ۲۹ آذر ۱۳۸۹، ساعت ۱۸:۴۱:۵۹ در شهرستان فهرج استان کرمان رخ داد. ژرفای این زلزله ۱۲ ٫ ۰ کیلومتر بوده و بزرگی آن ۶ ٫ ۵ در مقیاس Mw بدست آمده است. تلفات این زلزله ۱۱ کشته و ۱۰۰ مجروح بود و بیست روستا در ناحیه فهرج در این زلزله ویران شد.
زلزله دامغان
۵ شهریور ۱۳۸۹ در ساعت ۲۳:۵۳ دقیقه زمینلرزهای به بزرگی ۵ ٫ ۹ یا ۵ ٫ ۷ ریشتر شهرستان دامغان را لرزاند. این زمینلرزه علاوه بر استان سمنان در بخشهایی از استانهای تهران و مازندران نیز احساس شد. این زلزله به چند روستا آسیب رساند و ۴ کشته و ۱۹ زخمی بر جای گذاشت. بیشترین آسیبها در اثر وقوع این زلزله به ۸ روستای دهستان قهاب رستاق شامل؛ کوهزر، توچاهی، شیمی، حسینان، کلو، سلمآباد، معلمان و رشم و نیز ۵ روستای دهستان طرود شامل؛ طرود، سرتخت، بیدستان، مهدیآباد و سطوه وارد شد.
زلزله کهنوج
در ساعت ۰۵:۳۵ دقیقه بامداد چهارشنبه ۲۵ خرداد ماه ۱۳۹۰ زمین لرزه اى به بزرگى ۵.۳ ریشتر شهرستان کهنوج و روستاهاى پیرامون آن را لرزاند.
زلزله ورزقان/ ویرانی کامل ۶۵ روستا
زمین لرزهای شنبه ۲۱ مرداد ۱۳۹۱ منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی را لرزاند؛ بر اثر این زمینلرزه در شهرستانهای اهر، ورزقان و هریس، ۳۰۶ نفر کشته و بیش از ۵۰۰۰ نفر مجروح شدند.
در محدوده این زمینلرزهها ۱۸ هزار و ۶۱۸ واحد مسکونی دچار آسیب شد که از این تعداد ۵ هزار و ۳۲۹ واحد بهطور کامل تخریب شدند. بر اثر وقوع این زمین لرزه در مجموع ۴۱۰ روستا دچار خرابی شده و ۶۵ روستا بهطور کامل از بین رفت.
زلزله طسوج
زمینلرزه دشتی، زلزلهای به بزرگی ۶ ٫ ۳ ریشتر بود که ساعت ۱۶ و ۲۲ دقیقه روز ۲۰ فروردین ۱۳۹۲، در عمق ۱۲ کیلومتری زیر زمین در شهرستان دشتی استان بوشهر رخ داد.
این زمینلرزه ۳۷ نفر کشته و حدود ۸۵۰ مجروح به جای گذاشت. در بخش شنبه- طسوج علاوه بر شهر شُنبه، ۲۳ روستا از جمله باغان، سنا درویشی، کردلان، چاهگاه، بنبید و… آسیب جدی دیدند.
زلزله سراوان
زمینلرزهای به بزرگی ۷ ٫ ۸ در ساعت ۱۵ و ۱۴ دقیقه روز ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ در نزدیکی شهر گُشت از توابع شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان رخ داد. این زمینلرزه در شهرهای ابوظبی، دوبی، دوحه، دهلی نو، کراچی و کویته و بلوچستان پاکستان نیز احساس شده است.
زلزله گوهران
در بشاگرد یا گوهران در شهرستان بشاگرد، زمینلرزهای به بزرگی ۶ ٫ ۲ در ساعت ۶ و ۳۸ دقیقه روز ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲، از توابع شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان رخ داد.
زلزله مورموری
زلزله مورموری زمینلرزهای به بزرگی ۶ ٫ ۲ ریشتر بود که ساعت ۷ و ۲ دقیقه روز ۲۷ مرداد ۱۳۹۳، در شهر مورموری از توابع شهرستان آبدانان استان ایلام رخ داد و موج این زمین لرزه در استانهای خوزستان، کرمانشاه و لرستان نیز احساس شد.
زلزله فریمان
زلزله فریمان زمینلرزهای به بزرگای ۶ ٫ ۱ ریشتر بود که ساعت ۱۰ و ۳۹ دقیقه روز ۱۶ فروردین ۱۳۹۶، در عمق ۱۰ کیلومتری زمین در منطقه سفید سنگ از توابع شهرستان فریمان استان خراسان رضوی رخ داد. چهار روستا در خراسان رضوی تخریب شد.
زلزله ازگله
شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ زلزلهای در نزدیکی ازگله، استان کرمانشاه در مرز ایران و عراق، در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهر حلبچه عراق رخ داد. تعداد کشتههای ایرانی بر اثر وقوع این زمین لرزه به ۶۲۰ نفر رسید. همچنین ۹ هزار و ۳۸۸ نفر مصدوم شده و حدود ۷۰ هزار نفر از ساکنان بی خانمان شدند.
زلزله مهران
زلزلهای به بزرگی ۵.۳ ریشتر در مقیاس امواج درونی زمین حوالی شهرستان مهران در استان ایلام را لرزاند. طبق گفتههای هلال احمر این زلزله ۵.۳ ریشتری استان ایلام هیچ خسارتی نداشت.
زلزله ملارد
زمینلرزه ۱۳۹۶ ملارد با شدت ۵ ٫ ۲ در مقیاس ریشتر ساعت ۲۳ و ۲۷ دقیقه و ۳۷ ثانیه چهارشنبه شب، ۲۹ آذر به وقت تهران رخ داد و استانها تهران و البرز را لرزاند. همچنین این زلزله در استانها قم، قزوین، مرکزی و گیلان نیز احساس شده است. مرکز این زمین لرزه در شهر ملارد، مرز استان تهران و البرز، در ۳ کیلومتری ملارد در استان تهران، ۷ کیلومتری مشکیندشت در استان البرز و ۱۰ کیلومتری شهریار در استان تهران بوده و عمق آن ۱۵ کیلومتری زمین گزارش شدهاست. این زمین لرزه یک کشته و ۷۵ زخمی داشت.
زلزله سرپل ذهاب
زمینلرزه سرپل ذهاب ۱۳۹۷ به قدرت ۶ ٫ ۳ درجه در مقیاس ریشتر در عمق ۷ کیلومتری زمین روز یکشنبه چهارم آذر ۱۳۹۷ استان کرمانشاه را به لرزه درآورد. طبق گفته جمعیت هلال احمر ایران این زلزله بیش از ۶۰۰ نفر مصدوم داشته است.
زلزله ترکمنچای
زمین لرزهای به بزرگی ۵ ٫ ۹ ریشتر ساعت ۲ و ۱۷ دقیقه و ۳ ثانیه بامداد جمعه ۱۷ آبان ۱۳۹۸ در نزدیکی شهر ترکمنچای، استان آذربایجان شرقی رخ داد. ترکمانچای یا ترکمنچای یکی از شهرهای قدیمی و تاریخی ایران است که در شهرستان میانه استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این زمینلرزه در تبریز و شهرهای اطراف مانند: هشترود، مهربان و اسکو بسیار محسوس بود و موجب وحشت مردم آن مناطق شد.
بیشترین خسارت در روستاهای ورنکش، بال استیل، ورزقان، گاوینه رود و گین علی گزارش شده است.
زلزله خوی
زمینلرزهای به بزرگی ۵.۷ ریشتر بخش قطور شهرستان خوی، در ۱۵۰ کیلومتری تبریز را لرزاند. این زمین لرزه ساعت ۹:۲۴ صبح چهارم اسفند رخ داده، و عمق آن شش کیلومتری زمین گزارش شده است.
زلزله دماوند
زلزلهای به بزرگی ۵.۱ ریشتر در عمق ۷ کیلومتری زمین مرز استانهای «مازندران» و «تهران» حوالی دماوند را لرزاند.
بیشتر بخوانید: چندین باور غلط درباره زلزلهانتهای پیام/
خبرگزاری میزان: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانههای داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای منتشر میشود.
منبع: خبرگزاری میزان
کلیدواژه: زلزله زمین لرزه زمین لرزه ای به بزرگی ۶ زلزله ای به بزرگی توابع شهرستان زمین لرزه کیلومتری زمین نزدیکی شهر استان خراسان بزرگی ۵ نیز احساس شد اثر وقوع تاریخ ایران استان کرمان بوئین زهرا دقیقه روز استان ها نفر کشته تخریب شد دشت بیاض ۳ ریشتر ۵ روستا ۱ ریشتر ساعت ۲ ساعت ۱ بر اثر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mizan.news دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری میزان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۹۷۹۳۷۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار در دشت تبریز؛ کدام بناهای تاریخی در خطرند؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در نتیجه بررسی یک مطالعه و پژوهش جامع درباره اثرات محیطی و ناپایداریهای زمین در دشت تبریز گفت: آژیر خطر را از این منطقه دریافت کردهایم. متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با ناپایداری زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند و در تهدید هستند.
پویا صادقی فرشباف ـ عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و زمینشناس با گرایش تکتونیک لرزهزمینساخت و پسادکترای میراث زمینشناسی ـ که «اثرات محیطی ـ ساختاری ناپایداریهای زمین در دشت تبریز» را به مناسبت سال آذربایجان شرقی ۱۴۰۳ بررسی و مطالعه کرده و نتیجه آن را در سال ۲۰۲۴ که از سوی ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی) سال «بحرانها و منازعات از دریچه منشور ونیز» نام گرفته، ارائه کرده است، درباره نتیجه این بررسی در گفتوگو با ایسنا اظهار کرد: در دهه اخیر بحث بلایای طبیعی پررنگتر شده است و قشرهای مختلفی از مردم با سوانح طبیعی روبرو هستند.
یک علت آن، بزرگ شدن شهرهاست. قبلاً یک بحران و یا فرونشست اتفاق میافتاد، چون در حاشیه شهرها و خارج از مرزهای سکونتگاهی بود توسط جمعیت شهرها حس نمیشد و به چالش کشیده نمیشد و صرفاً در حد مطالعات علمی باقی میماند و خیلی هم رویکرد رسانهای پیدا نمیکرد، اما در چند سال گذشته بسیاری از کلان شهرها با این مسأله مواجه شدهاند، چون حاشیه شهرها، بزرگ شده است و معمولاً هم گسترش شهرها و یا شهرسازیها به سمت مناطقی بوده است که متاسفانه از نظر پایداری و اثرات محیطی ساختاری زمین، موقعیت مناسبی نداشتند و به عبارتی بهتر، ناپایدر بودهاند و صرفاً در گسترش شهرسازیها بحثهای اقلیمی و خوش آب و هوا بودن مطرح بوده است.
او معتقد است: امروزه سوانح طبیعی و ناپایداری ساختاری زمین خیلی سریع احساس میشود، چون هم مردم با آن دستوپنجه نرم میکنند و هم بسیاری از مجتمعها و مراکز تجاری در آن مناطق قرار دارند.
صادقی فرشباف در ادامه گفت: سال گذشته در رویداد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطههای تاریخی) مسئله بلاهای طبیعی را بهانه قرار دادیم و به خود این بحران پرداختیم.
در مناطقی مانند استان مازندران، که خیلیها حتی فکر نمیکنند ممکن است با پدیده فرونشست مواجه باشد ما نشان دادیم که اتفاقا در مقیاسهای گستردهای بسیاری از بافتهای شهری مازندران را دچار مشکل کرده است و در استان اصفهان نشان داده شد که وضعیت به حد بحران رسیده است.
امسال به مناسبت سال آذربایجان شرقی تمرکز روی این استان بود تا بررسی کنیم در مناطقی که سازههای میراثی و خانههای تاریخی قرار دارد، آیا پدیده فرونشست با آن تعریفی که در کشور و در نقاط دیگر تجربه شده است، مشاهده میشود. آیا ناپایداریهایی که در بعضی از نقاط شهر تبریز گزارش شده همان پدیده فرونشست است؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی یادآور شد: فرونشست را در ایران بیشتر پدیدهای بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی میشناسیم، که با برداشت آب زیرزمینی بیش از حد مجاز و بر اثر خالی شدن سفرههای زیرزمینی و برهم خوردگی معادلات فشار منفذی اتفاق میافتد، هرچند پدیده فرونشست مقداری از تعریفی که ما داریم، گستردهتر است و بیشتر، حرکاتی که از نظر بُردار حرکت قائم بر بُردارهای افقی غالب باشد را فرونشست میدانیم، حال این فرونشست میتواند بر اثر افت آبهای زیرزمینی اتفاق افتد یا بر اثر پیامدهای حرکات پس از زمین لرزه (پسلرزهها) رخ دهد و هیچ ارتباطی هم با بحث افت آبهای زیرزمینی نداشته باشد.
صادقی ادامه داد: ما روی آذربایجان شرقی متمرکز شدیم، چون منطقهای شدیداً تکتونیکی است، مثل شمال تهران، که دو هر محدودهای پرخطر به لحاظ لرزهای حتی در رنکینگ جهانی هستند و مناطق بسیار لرزهخیز شناخته میشوند و وجه مشترک دیگرشان این است که بخش اعظمی از سازههای میراثی آنها هم در پهنههای گسلی قرار دارند.
این زمینشناس افزود: مطالعات ما در استان آذربایجان شرقی نشان میدهد ۹۰ درصد ناپایداریهایی که امروز در سطح دشت تبریز مشاهده میکنیم، برگرفته از حرکات تکتونیکی است. البته، در بعضی نقاط این دشت هم، شواهد خطر اُفت آبهای زیرزمینی دیده شده است، اما فرونشست با آن تعریفی که در مناطق دیگر ایران شاهد هستیم در اینجا مشاهده نمیشود اما مثالهایی وجود دارد که برای ما یک زنگ خطر به حساب میآید.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با طرح این پرسش که اگر شواهد فرونشست را به آن معنی مصطلح در دشت تبریز مشاهده نمیکنیم پس چه رخداد و پدیدهای بحرانآمیز شده است؟ توضیح داد: دقیقاً چالش ما همین مسئله بود، چون فرونشست را در این منطقه به آن تعریف که باید، نداریم.
شهر تبریز گوشه شمال خاوری (شرق) دشت تبریز را تشکیل میدهد، این دشت پهنهای است که شهرستانهای دیگری را تا حوزه دریاچه ارومیه در برمیگیرد، مثلثی که در آن شهر تبریز هم واقع شده است و در سالهای اخیر ناپایداریهای زمین را در آنجا مشاهده کردیم که در بعضی شهرستانها، فرونشستها عامل آن بوده است. راغب شدیم که بررسی کنیم آیا از نظر «منشور ژنو» و خاستگاه، با فرونشستهای شهرهای دیگر مشابهت دارد؟
او اضافه کرد: سال ۱۳۹۸ در محلههای مختلف تبریز از جمله «بارون آواک» (این محله پس از دورهٔ ناصرالدینشاه به سکونتگاه اصلی مردم ارمنی تبریز تبدیل شد)، در پی یک عملیات عمرانی، نشستی فراتر از پیشبینیهای برداشتهای عمرانی اتفاق افتاد. در واقع حدس میزدند اگر در این منطقه گودبرداری کنند مقداری از خاک فرو خواهد ریخت، ولی این اتفاق در مقیاس خیلی گسترده و با حرکات عمرانی رخ داد و بخشی از یک محله قدیمی شهر تبریز را درگیر کرد.
بعد از این اتفاق، نمودهایی از سازه باستانی که به نظر مربوط به تبریز قدیم یا حتی تبریز پیش از زلزلههای تاریخی بود، از نیمرخ این نشست مشاهده شد.
خانه امیرنظام گروسی یا موزه قاجار در شهر تبریز از حمله بناهایی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استصادقی فرشباف افزود:به نظر میرسد چنین پدیدههایی، هرچند مستقیما بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی نباشند، اما مرتبط با آستانه بحرانی فعالیت پدیده فرونشست باشند که مطالعات آکادمیک گسترده ای را میطلبد.
هرچند همانند دیگر نقاط ایران که افزایش در برداشت آبهای زیرزمینی داشتهایم، در تبریز نیز افزون بر شرایط اقلیمی که باعث شده است حد سطح آبهای زیرزمینی افت کند، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی صورت گرفته است و به نظر میرسد مقایس این برداشت در حدی بوده است که از دیدگاه فشار منفذی و هیدروژئولوژیکی، در مناطقی با آستانه وقوع فرونشست روبرو باشیم.
او گفت: از اتفاق رخ داده به این نتیجه اولیه رسیدیم که در برخی نقاط دشت تبریز پدیده فرونشست به صورت طبیعی اتفاق نیفتاده است، یعنی افت به حدی نبوده که فرونشست به صورت مستقیم اتفاق افتد، ولی بعضی جاها به آستانه ناپایداری در اثر تغییرات فشار منفذی رسیدهایم که میتواند با یکسری حرکات کوچک مثل عملیات عمرانی تحریک شود تا نشست زمین اتفاق افتد.
این زمینشناس اظهار کرد: ما این آژیر خطر را دریافت کردهایم، هرچند دشت تبریز هنوز به پدیده اصلی فرونشست نرسیده است، ولی میتوان با سیاستها و مدیریت پیشگیرانه، این بحران را مدیریت کنیم.
زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده است میتوانیم برداشت آبهای زیرزمینی را مدیریت کنیم و سیاستهای بهینه آبخیزداری را اعمال کنیم. میتوانیم این سیاستها را به ترتیبی اتخاذ کنیم که مثل دشت قزوین نشود که امروز با فروچالههای بزرگ روبرو است و یا شهریار و تهران که با پدیده فرونشست مواجهند.
صادقی فرشباف با طرح این مسئله که زمینلرزه در دشت تبریز، سازههای میراثی را به چه شکل تهدید میکند؟ گفت: متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با پایداری پایین زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند.
او افزود: ممکن است این سوال ایجاد شود که این سازههای تاریخی چگونه در سالهای متوالی و تا امروز دوام آوردهاند. پاسخ این است که خیلی از آنها تا امروز آسیب دیدهاند و بسیاری از آنها سازههایی هستند که در زمانی که ایجاد شدهاند یکسری ملاحظات عمرانی را که خیلی جلوتر از تکنولوژی آن زمان بود، رعایت کردند.
زمانی که خانههای تاریخی را میساختند میدانستند که تبریز بارها زلزله آمده و قطر دیوارها و عمق سازه را به گونهای انتخاب میکردند که کمترین آسیب را ببیند، ولی چالشی که امروز با آن مواجهیم تنها بحث رخداد طبیعی زمینلرزه نیست، بلکه کنار خانههای تاریخی، فعالیتهای گسترده عمرانی درحال وقوع است که این فعالیتهای عمرانی مثل محله «بارون آواک» در دیگر بخشهای تبریز هم اتفاق میافتد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی اضافه کرد: این ساختوسازها و حفاریها امواجی را تولید میکنند که سطح رویی خاک را تحتتاثیر قرار میدهد. امواجی که مستقیماً وارد پی ساختمان میشوند و آنها را سست میکنند و بسیاری از افتادگیهایی که در سقف و ستونهای آن سازهها ملاحظه میکنیم، به دلیل فعالیتهایی است که در حریم این سازهها و در نزدیکی آنها انجام میشود، که این باعث میشود سازههای تاریخی در طول زمان بر اثر رخدادهای زمینلرزه و ناپایداری بر اثر فعالیتهای عمرانی، تشدید شوند و ریزشهای دوچندان را شاهد باشیم، یعنی ساختمانی که قرار بود تا ۵۰ سال دیگر آسیبی نبیند و آسیبها نهایتا در حد ترک و شکستگی ها باشد، تخریب آن چند دهه جلوتر رخ دهد.
صادقی فرشباف در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات و بررسی انجام شده، مشخصا کدام آثار تاریخی در تبریز در آستانه تهدید قرار دارند؟ اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ مطالعاتی روی خانه تاریخی «علی مسیو» توسط غلامی و همکاران (۱۴۰۲) انجام شده است که نشان میدهد ایمنی لرزهای مطابق دستورالعملهای DPCM ایتالیا را در دو سطح یک (رویکرد دستی مبتنی بر نیرو) و سه (عددی) ارزیابی میکند و نشان میدهد این بنای آجری در منطقه ۳ در حالت حد نهایی ایمن نیست، اما در حالت حد آسیبپذیری ایمنی مناسبی را نشان میدهد.
بنابراین اگر در نزدیکی همین خانه، ساختوسازهایی را داشته باشیم که ملاحظات یاد شده رعایت نشود، میتواند این خانه را به سمت ناپایداری ببرد.
خانه علی مسیو، که مطالعات نشان میدهد در حالت حد نهایی ایمن نیستاو اضافه کرد: مطالعات و گمانههای حفاری خطوط مترو تبریز نشان میدهد یکی از این خطوط در راستای حفاری از بافت مرکزی تبریز عبور میکند؛ جایی که بیشترین آثار تاریخی تبریز در آن واقع شده و نزدیک به بازار جهانی تبریز است.
مقایسه آزمایشها بر اثرات این حفاریها و گمانههای اکتشافی در امتداد خط مترو، در سازههای فولادی، بتن و معمولی (سازههای میراثی و تاریخی در این دسته قرار دارند) نشان میدهد که سازههای بتنی و فولادی به خوبی میتوانند امواج انتشار یافته از حفاریها را تحمل کنند و آنها را به بخشهای زیرزمینی و یا طبقات بالا انتقال دهند، ولی در سازههای معمولی که سازه های میراثی در این گروه جای دارند، این امواج مستقیماً می توانند سطح همکف و پایه دیوارهای خاکی را مورد هدف قرار دهند که باعث آسیبپذیری سازهها میشود که هر چند ممکن است اثرات آن در لحظه دیده نشود، اما در نهایت بعد از چند سال فرو بریزد.
این زمینشناس ادامه داد: بحث دیگر مقاومسازی است. خانههای تاریخی را در پهنه دشت تبریز و در شهر تبریز داریم، مثل خانههای «امیرکبیر»، «امیر نظام گروسی» (موزه قاجار)، ساختمان شهرداری و همچنین خانههای «بهنام»، «گنجهایزاده» و «حریری» و خانههای دیگری از این طیف که در پهنههای لرزهخیز تبریز قرار دارند.
طبیعتاً نمیتوان این سازهها را که بسیاری از سازههای تاریخی آن در مناطق ناپایدار قرار دارند، جابجا کرد ولی با بهرهمندی از تیم های متخصص در علوم زمین، عمران و معماری می توان همانند ایتالیا این سازهها را مدیریت و مقاومسازی ساختمانها را به نحو مطلوب اعمال کرد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این خانهها مثل بدن، که هر سال چکاپ میشود باید بررسی شوند و ناپایداریهای آنها چک و گزارش شوند. در این صورت میتوان به دادهها و اطلاعاتی برسیم که با مطالعات حوزه آکادمیک مقایسه کرد و دید چه ارتباطی می توان برقرار کرد تا نسخه اولیه در پایداری را داشته باشیم و بر آن اساس به مقاومسازی بپردازیم.
او درباره دیگر سازههای در خطر این منطقه، گفت: براساس شواهد زمین ساختی در خاستگاه سازه مسجد «عون بن علی» در کوه عینالی، ترک خودردگیها در حتی ستونهای این سازه به خاطر ناپایداریهای زمین در ارتباط با حرکات امتداد لغزِ گسل شمال تبریز است.
این بنا بسیار مورد علاقه دانشجویان و علاقمندان به سازههای سنگی واقع در ارتفاعات است و از سویی در گذر زمان، هسته شکل گیری تفرجگاه مردم از پناهگاه کوهنوردان گرفته تا مرکز هدف کوهپیماییهای خانوادگی شده است که لازم است پایداری آن مدیریت شود و البته باید مطمئن شد تا مرمتها در جهت درست و منطبق با ناپایداریهای زمین پیش میرود یا خیر که همان بحث هماهنگی مرمت با رشتههای علوم زمین و به خصوص تکتونیک جنبا و ژئوتکنیک است.
سازه مسجد عون بن علی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استاین زمینشناس در ادامه با تاکید بر الزام تسلط بر علوم مهندسی و مرمت برای حفظ بناهای تاریخی که در مناطق ناپایدار قرار گرفتهاند، گفت: یکی از نقاط ضعف ما این است، که مرمتها و فعالیتهایی از این دست همگام با مطالعات مهندسی انجام نمیشود، اگر این چنین باشد خیلی هوشمندانه و با دادههای مهندسی میتوانیم سمتوسوی مرمتها را بهینه کنیم و مشخص کنیم از چه مواد اولیهای و در کدام راستا میتوانیم برای بحث پایداری و مرمت استفاده کنیم.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه در کشور از نظر قوانین و آییننامه ساختوساز در مناطق زمینلرزهای خوشبختانه کمبودی وجود ندارد و تقریباً مواد قانونی در تمام زمینهها موجود است، تاکید کرد: لازم است مدیریت در اجرا بیشتر شود و فعالیتها خارج از حوزه نظام مهندسی و نظرات متخصصان سازه و علوم زمین صورت نگیرد.
این پژوهشگر اضافه کرد: حلقه گمشده مد نظر ما همکاری بین افرادی است که در این حوزه کار میکنند، از جمله مرمتگران و تاریخشناسان حتماً به استعلام مطالعات مهندسی لینک شوند و از ابتدا هماهنگ باشند و بعد اقدامات بعدی را انجام دهند.
صادقی فرشباف گفت: در تمام کشورهایی که با این چالش درگیر هستند، مثل ژاپن که شدیداً بحران زمینلرزه دارد و یا ایتالیا، مطالعات را پایه و معیار قرار میدهند و آن را در طرحهای پژوهشی، شخصیسازی و بومیسازی میکنند که نتیجه علمی و اجرایی به دست میآید که به صورت کاربردی میتوانند کار مرمت شهرسازی و مقاومسازی را انجام دهند.
ما هم از چند سال پیش این رویه را آغاز کردهایم، مطالعاتی که با همکارانم در سال ۲۰۱۹ روی گسل تبریز و براساس تکتونیک و حرکات زمین انجام دادهایم، نشان میدهد چه نقاطی کاندیدهای ناپایداری زمین هستند.
این داده ها، منجر به ایجاد نقشه معیار می شود و پهنههای که در آنها، مناطق شهری جانمایی شوند میتواند ایده را بدهد که دقیقاً کدام مراکز تاریخی در معرض ریسک و بحران قرار دارند و از همین الان میتوانیم چاره مدیریتی و راهبردی درنظر بگیریم.
این پژوهشگر میراث زمینشناسی بیان کرد: هدف ما این است که این مطالعات را براساس پارامترهای جدید و در مقیاسهای دقیقتر مشخص کنیم، مسلما زلزله چیزی نیست که ثابت باشد و باید هر لحظه مانیتورینگ شود. دادههای ما نیز در محدوده دشت تبریز و مناطق اطراف آن تکمیلتر میشود و لذا با دید بهتری نسبت به ناپایداریها خواهیم رسید.
بر این اساس، تاکید میشود به مقالات معتبری که در ژورنالهای معتبر چاپ میشوند و مطالعات و خروجیهای حاصل از چندین سال زحمت پژوهشگران استناد کنیم. مطالعات علمی در این مقیاس در پروژههای کاربردی و کوتاه مدت سازمانی انجام نمیشود و معمولاً حوزه آکادمیک است که آنقدر با علاقه به این موضوعات میپردازد، اما مهم این است که مطالعات را دریافت کنیم و در صنعت و دیگر بخشها، کاربردی کنیم و از آن، ایده بگیریم و هرجا لازم شد این مطالعات را بهروزرسانی کنیم.
مهم داشتن ایده است، خیلی وقتها کوچکترین دید را از این مطالعات نمیگیریم، مثلا در مطالعات شمال تهران نشان داده شده است که کدام قسمتها لرزهخیز هستند، اما در توسعه شهری تهران به این مقالات استناد و توجه نشده است. باید به این گپ و فاصلهای که وجود دارد توجه شود تا بخش زیادی از این چالشها مدیریت شود.
کانال عصر ایران در تلگرام